wtorek, 30 kwiecień 2019 19:00

Czy można patentować modyfikacje kodu DNA?

Napisał
DNA DNA

Francis Crick, James Watson i Maurice Wilkins w 1953 roku dokonali odkrycia struktury DNA czyli kwasu deoksyrybonukleinowego (dawniej kwas dezoksyrybonukleinowy). Zbudowali model cząsteczki DNA i jako pierwsi przedstawili sposób łączenia się ze sobą poszczególnych elementów. Model budowy przestrzennej podwójnej helisy DNA wraz ze stosownym opisem zamieściło czasopismo „Nature”. DNA to organiczny związek chemiczny wielkocząsteczkowy spełniający funkcję nośnika informacji genetycznej żywych organizmów. Za swoje odkrycie naukowcy odebrali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny za rok 1962.

Francis Crick był genetykiem i biologiem molekularnym a James Watson jest genetykiem i biochemikiem. Natomiast Maurice Hugh Frederick Wilkins był biochemikiem, który wraz z Rosalind Franklin prowadził badania rentgenowskie nad kwasem deoksyrybonukleinowym. Wyniki badań przekazał Francisowi Crickowi i Jamesowi Watsonowi. Za swoje osiągnięcia również otrzymał Nagrodę Nobla.

Należy jednak podkreślić, że James Watson to postać kontrowersyjna. Za rasistowskie wypowiedzi wygłaszane publiczne został pozbawiony wszystkich piastowanych stanowisk administracyjnych oraz nadanych mu wcześniej tytułów honorowych. Między innymi głosił, że za różnice w poziomie inteligencji osób Białych i Czarnych, które były poddane testom na IQ, odpowiadają geny. Jego zdaniem kobiety powinny mieć prawo do usunięcia ciąży, na przykład po wykryciu u płodu genu homoseksualizmu. Swoimi wypowiedziami zraził do siebie środowiska lewicowe i media. Na skutek utraty zajmowanych stanowisk popadł w kłopoty finansowe. Z tego powodu zmuszony był do sprzedaży złotego medalu Nagrody Nobla. Za swoje skandaliczne wypowiedzi przeprosił, ale nie zmienił zdania.

Trzeba wspomnieć, że już w 1869 roku Fryderyk Mieschera odkrył DNA. Jednak wówczas jeszcze nie znana była jego struktury. Dopiero na podstawie zdjęć rentgenowskich wykonanych przez Rosalind Franklin i Maurice'a Wilkinsa, naukowcy James Watson oraz Francis Crick mogli wykonać model podwójnej helisy DNA. Rosalind Franklin za wkład nad odkryciem struktur DNA nie uzyskała Nagrody Nobla, ponieważ zmarła w 1958 roku. Obowiązujące zasady przyznawania tej nagrody nie przewiduje uhonorowania osoby po jej śmierci, chociaż zdarzyły się odstępstwa od tej reguły.

Należ podkreślić, że badanie DNA znalazło zastosowanie w kryminalistyce. Każdy człowiek posiada niepowtarzalne DNA i dzięki temu próbkę pobraną od osoby podejrzanej (np. włosy, paznokcie, krew) można porównać z próbką pobraną od ofiary lub znalezioną na miejscu przestępstwa. Brytyjczyk Colin Pitchfork, jako pierwszy w dziejach historii, w 1987 roku został  skazany na podstawie badania DNA.

Trzeba również wspomnieć, że przed Sądem Najwyższym USA przez wiele lat toczył się spór pomiędzy Spółką Myriad Genetics a Amerykańską Unią Wolności Obywatelskiej, w sprawie objęcia patentem dwóch sekwencje DNA, oznaczonych jako BRCA1 i BRCA2. Mutacje w tych genach mogą doprowadzić do nadmiernego podziału komórek i w konsekwencji doprowadzić do raka piersi i jajników. Spółka opracowała również testy genetyczne do wykrywania tych zmian.

13 czerwca 2013 roku Sąd wydał w tej sprawie wyrok unieważniający patent. W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, że skoro człowiek z natury posiada kwas deoksyrybonukleinowy, to sam fakt wyizolowania go nie może być traktowany jako wynalazek. A zatem nie może też być objęty patentem. Prawo amerykańskie stanowi, że natura, abstrakcyjne idee czy zjawiska naturalne, nie podlegają opatentowaniu. Natomiast europejskie podejście w tej sprawie jest odmienne i na gruncie prawa europejskiego przedmiotem patentu może być wyizolowane DNA. Sąd Najwyższy jednak przyznał, że sztuczne modyfikowanie DNA, tzw. cDNA, może być przedmiotem patentu, ponieważ modyfikacji dokonuje człowiek w laboratorium. W wyniku wyroku Sądy Najwyższego USA Spółka Myriad Genetik straciła wyłączność na sekwencje DNA. Natomiast ochrona patentowa nadal obejmuje metodę oznaczania mutacji w BRCA1 i BRCA2.

Należy przypomnieć, że Amerykanie opatentowali około cztery tysiące ludzkich genów, ale w związku z wyroku Sądu Najwyższego nie można już dalej przyznawać patentów w tej dziedzinie.

Warto pochwalić się, że w Polsce opracowano własne testy genetyczne do wykrywania mutacji w BRCA1 i BRCA2, które są o wiele tańsze od testów amerykańskich.

Czytany 958 razy